Niemand had verwacht dat de film van scenarist-regisseur George Lucas een succes zou worden. De studiobazen waren er zo van overtuigd dat deze sf-western zou floppen, dat ze de merchandiserechten voor niets aan Lucas afstonden. Hoe konden ze ook weten dat deze film, in een genre dat in dat decennium absoluut niet serieus werd genomen, met onbekende acteurs, goedkope decors, en vreemde personages zo'n groot succes zou worden? Dat 40 jaar na dato in goedkope kledingketens rekken vol zouden hebben met nostalgische Star Wars T-shirts en hoodies? George Lucas wist  met behulp van gedetailleerde modellen, slimme fotografie en goed gekozen locaties een compleet nieuw universum te scheppen. Hij bedacht een mythologie die door jong en oud werd omarmd, een universum bevolkt met unieke wezens, lichtzwaarden, de Millenium Falcon, Jedi-ridders en een slechterik in een jurk met een plastic emmer op zijn hoofd. Mijn eerste (ja echt eerste) kennismaking met Star Wars was een aangename filmervaring. Hoewel de special effects wat gedateerd ogen en sommige wezens er lachwekkend knullig uitzien, waardeer ik de durf en de creativiteit van de makers om zo'n eigen, unieke beeldtaal te scheppen.

Erg mooie biopic over het leven van Lenny Bruce, de controversiële Amerikaanse stand-up comedian. Lenny volgt enerzijds het standaard stramien van de biopic (het complete levensverhaal wordt verteld, uiteraard via een reeks flashbacks), maar voelt nooit zo aan. Dat komt niet alleen door de focus op hypocrisie of door de rokerige zwart-wit-cinematografie, maar ook doordat Lenny Bruce niet mooier neergezet werd dan hij was. Aanvankelijk een matig komiek, vervolgens een geniale improvisator en sociaal commentator en uiteindelijk een hoopje ellende. Om te zeggen dat hij een karikatuur wordt van zichzelf is misschien niet helemaal juist; hij verandert vooral een irritante priester die vergeet dat hij eigenlijk een komiek is. Bob Fosse zag Lenny Bruce als een persoonlijke held en daardoor is het alleen maar meer bewonderenswaardig dat dit niet is gaan overheersen. Ondanks dat het een biopic over een komiek is en er een aantal grappige optredens in zitten, is de toon over het geheel genomen somber en duister. Het dieptepunt is een ellenlange take vanaf een afstand genomen, waarop Bruce onder het effect van drugs een optreden vreselijk verpest. Dustin Hoffman is in deze film op zijn best: gedreven, cheeky en aangrijpend. De afwisseling tussen de interviews en de stand-up beelden en gewone gebeurtenissen uit het leven van Lenny zijn erg vernuftig door elkaar heen gemonteerd.

Het begint als een grap. In deze film, in Nederland uitgebracht als Alle Turken heten Ali, wordt de Marokkaanse gastarbeider Ali in een café door een Duits meisje uitgedaagd om te dansen met een oude vrouw die alleen aan een tafel zit. Ali ontdekt dat de vrouw zo aardig is dat ze hem een kop koffie aanbiedt en dat ze geïnteresseerd is in de man achter de universele naam Ali destijds voor alle gastarbeiders gebruikt werd vanwege de onuitspreekbaar geachte voornamen. Beiden zijn eenzaam; Ali deelt met vijf andere immigranten een woning en verdeelt zijn tijd tussen werk en café, Emmi is weduwe en ziet haar volwassen kinderen nooit. Daarnaast heeft ze als schoonmaakster een baan met weinig status. Er bloeit een liefdesrelatie op tussen Ali en Emmi ondanks, of misschien ook wel geholpen door een achtergrond van voortdurende bespotting en vijandigheid van buren en familie. Op een Harold and Maude achtige manier wordt duidelijk dat mensen ondanks waar ze vandaan komen, geloof, culturele verschillen en leeftijd van elkaar kunnen houden. De twee minnaars worden vaak van op afstand getoond, door een deuropening of door een raam of trapleuning. Dit is het standpunt van de afkeurende toeschouwer. De twee voelen zich bekeken en veroordeeld door de maatschappij. Maar als diezelfde buren en familie langzaamaan de relatie beginnen te tolereren omdat zij iets nodig hebben van Emmi en het Wij-tegen-de-rest-van-de-wereld gevoel wegvalt, ontstaan er scheurtjes en barstjes in de relatie als beiden zich gekrenkt voelen door het onuitgesproken onbegrip van de ander. Fassbinder heeft deze film eigenlijk gemaakt voor zijn minnaar El Hedi Ben Salem, die de rol van Ali speelde. In 1982 pleegde El Hedi Ben Salem zelfmoord in een gevangenis in Nîmes na een veroordeling voor moord. In hetzelfde jaar stierf Rainer Werner Fassbinder, op 37 jarige leeftijd aan een overdosis cocaïne en slaappillen.

Een roadmovie vind ik eigenlijk alleen interessant als er een persoonlijke ontwikkeling of groei plaatsvindt bij de hoofdpersonen. Doordat er met een verleden moet worden afgerekend bijvoorbeeld of de reizigers het tegen wil en dank met elkaar moeten bijleggen of zo. Deze roadmovie wordt gemaakt om een persoon om te leggen en dat gegeven vond ik minder interessant. Het verhaal gaat zo: een rijke Mexicaanse grondbezitter looft een premie uit van een miljoen dollar voor het hoofd van Alfredo Garcia, omdat deze zijn dochter verkracht heeft. De verlopen Barpianist Bennie en zijn liefje Elita gaan hem zoeken. Wat volgt is een gewelddadige trip met huurmoordenaars, doorgedraaide motorrijders en wraakgezinde familieleden waarbij de zak met het door vliegen omgeven hoofd van Alfredo Garcia, een personage die verder niet te zien is in de film, door de woestijn wordt rondgezeuld. Deze film is ongetwijfeld een inspiratie geweest voor vele pulp- en grungefilms vanwege de viezige anti-held, de buitensporige gewelddadigheid en het enorme palet aan onsympathieke bijfiguren.

The Conversation, een film die Francis Ford Coppola in 1974 uitbracht tussen zijn succesvolle Godfather deel 1 en Godfather deel 2 in, heeft veel gelijkenissen met de film Das Leben der Anderen uit 2006. De openingsscène is in elk opzicht subliem: in longshot zien we een mime-speler over Union Square in San Francisco die langs het monument loopt en voorbijgangers imiteert. Langzaam zoomt de camera in, terwijl we vervormde geluiden horen van wat een gesprek tussen een man en een vrouw blijkt te zijn. Ze lopen constant in het rond op deze drukke plek, in de hoop dat niemand ze kan afluisteren, maar we ontdekken in fasen dat ze wel degelijk worden afgeluisterd door een klein team onder leiding van Harry Caul. Het is  confronterend om te ontdekken dat het bijna 45 jaar eerder al mogelijk was om dit soort gesprekken af te luisteren. Het thema was toen actueel vanwege Nixon, is nu nog steeds actueel dankzij de onthullingen van Edward Snowden. Harry Caul, subliem gespeeld door Gene Hackman, is een treurige, verlegen en eenzame man met veel geheimen, die zich het liefste terugtrekt in zijn woning om saxofoon te spelen. Hij is goed in zijn werk; het observeren en afluisteren van vreemden om daaruit informatie voor anderen te ontlenen. Eenzelvig en afstandelijk als hij is, raakt hij nooit emotioneel betrokken. Maar iets in de opnamen van het stel dat hij heeft afgeluisterd raakt hem persoonlijk – het fragment waarin de vrouw een stukje zingt uit Bing Crosby’s “When The Red Red Robin Comes Bob-Bob-Bobbing Along” in het bijzonder – en langzaam maar zeker leren we de menselijke kant van Harry kennen. Harry meent iets op het spoor te zijn en hoe meer stukjes hij bij elkaar sprokkelt en hoe vaker hij zijn tapes beluistert, des te meer hij ervan overtuigd raakt dat er zich spoedig een drama zal afspelen. Hij gaat tot op het obsessieve af op onderzoek uit en zet daarbij alles op het spel; zijn reputatie, zijn baan, zijn vrienden en zijn bezittingen. Uiteindelijk zijn we als kijker niet meer zeker of alles echt is of dat dingen zich afspelen in het hoofd van de hoofdpersoon.

Misschien is The Godfather Part III minder sterk dan de eerste twee delen, maar het verhaal beklijft nog steeds voldoende om het epos in stijl af te sluiten. The Godfather Part III sluit het best aan bij de eerste film waarbij Michael door toedoen van zijn vader Don Vito moet boeten voor de maffiose praktijken van de familie Corleone. Hij had destijds gewoon geen andere optie dan meegezogen te worden in de familietraditie. In The Godfather Part II maakt hij zijn eigen keuzes en stapelt hij zijn eigen zonden en misdaden op. In The Godfather Part III probeer hij met zichzelf in het reine te komen en zijn het uiteindelijk de kinderen die het slachtoffer worden, net zoals ook hij dat heeft ervaren in het verleden. Het hoogtepunt van de film beperkt zich tot het laatste half uur waarbij de opera naar een climax leidt. Ook de laatste scène op Sicilië, ondersteund door de theatrale klassieke muziek/opera, is alles waarvoor de trilogie van de The godfather heeft gestaan. Liefde, verraad en familie staan centraal: familie is heilig, altijd en overal. Al Pacino doet het, 18 jaar na het uitkomen van het eerste deel, uitstekend. Zijn personage Michael is verouderd en ziet dat de wereld om hem heen is veranderd. Garcia is een mooi nieuw personage met heel wat potentieel. In het begin wat onstuimig, maar danig groeiend naarmate de film vordert. Het verhaal met het Vaticaan is een mooi uitgangspunt voor de film, maar komt soms wat rommelig over. Al bij al een uitstekende afsluiter van het epos over het leven van één van de machtigste fictieve maffiafamilies in de (film)geschiedenis.

The Godfather Part II borduurt qua sfeer en thematiek voort op het succesvolle eerste deel van The Godfather. De film switcht heen en weer tussen verleden en heden; het verhaal van de jonge Vito Corleone en hoe hij uiteindelijk uitgroeide tot Don Corleone, en het verhaal van Michael als de nieuwe Godfather die worstelt met complexe emoties van achterdocht, verbittering en wraakzucht. The Godfather Part II is vooral een strategische film geworden met Michael Corleone die de hele tijd ligt te schaken in zijn hoofd om alle touwtjes in handen te houden en tegelijk wat tegemoet te komen aan de wil van zijn vrouw om het wereldje van het illegale af te bouwen. Die twee ambities botsen met elkaar en daartussen zit Michael Corleone geklemd. De worsteling van Michael te midden van huiselijke problemen, rivalen en medewerkers en de rondneuzende overheid, vond ik in deze film uiteindelijk minder interessant dan het in fraaie sepia geschoten verhaal van het Siciliaanse weeskind Vito, gevlucht na een bloedige vendetta waarbij zijn gehele familie omkomt en uiteindelijk in Amerika zonder enig berouw de lokale misdaadbaas uitschakelt om zijn positie in te nemen. Als gerespecteerd en welvarend man keert hij terug naar Corleone om oude rekeningen te vereffenen. De kracht van The Godfather Part II is misschien wel de twee verhaallijnen die door elkaar heen lopen. Dat houdt de film de gehele speellengte dynamisch. Prachtig, in alle drie films doorgezet symbool is de sinaasappel. Als er een sinaasappel in beeld komt, weet je dat degene die hem oppakt, er binnenkort aan zal gaan.

Tja, hoe schrijf je iets vernieuwends over een film waarover al zoveel gezegd en geschreven is? Het bekende marionetten symbool in het logo zou net zou goed een vat wierook aan een ketting kunnen zijn, zo is de film decennialang bewierookt. Wat ook passend zou zijn bij de thematiek van de zwaar katholieke, oorspronkelijk Siciliaanse familie Corleone. Niet geheel onterecht trouwens die bewieroking, want het is gewoon een hele goede film die de gehele drie uur lang blijft boeien. The Godfather trilogie omvat het verhaal van de evolutie van oude waarden, een tijd van codes en ongeschreven regels met families en clans naar een nieuwe tijd. Centraal staat de Corleone familie met de pater familias Vito Corleone aan het hoofd. Zijn kinderen hebben elk hun plaats binnen of buiten die organisatie, maar er ontstaat een revolutie in het wereldje en je ziet vervolgens hoe de positie van al die kinderen verandert. De film kijkt als een opera, gedurfd en imposant en sommige scènes zijn dermate over de top dat ze zowel legendarisch als lachwekkend zijn: Marlon Brando als Don Corleone die met zijn uitgestreken centenbak zegt "Make him an offer he can't refuse", het paardenhoofd in het bed en de uiterst gewelddadige dood van zoon Sonny. De scène in het restaurant waar Michael definitief voor de maffia kiest is weergaloos en fantastisch geacteerd door Al Pacino. Er waren destijds veel gegadigden voor de rol van Michael, zoals Warren Beatty, Robert Redford en Burt Reynolds. Ook James Caan, die uiteindelijk Sonny zou spelen, was gecast voor de rol. Regisseur Francis Ford Coppola had Robert De Niro op het oog voor de rol van Michael en daarnaast had ook Al Pacino een screentest gedaan. Pacino speelde een ingetogen versie van Michael en dat beviel Coppola wel. Pacino had zichzelf echter verbonden aan een andere film en om Pacino vrij te krijgen van de film ruilden ze hem voor Robert De Niro. Door niet mee te spelen in The Godfather kon De Niro de jonge Vito Corleone spelen in het vervolg The Godfather Part II, de rol die hem een Oscar opleverde en van hem een ster maakte. Marlon Brando beleefde zijn comeback met deze film maar stuurde een nep-Indiaan om namens hem de Oscar te weigeren vanwege de behandeling van de Native Americans.

Toen ik een jaar of 11 jaar was, mocht ik op zaterdagavond een beetje langer opblijven. Er waren maar twee tv zenders dus zat ik op de bank in mijn pyjama met een glaasje limonade en een gerecycled boterkuipje gevuld met paprikachips (geen idee waarom we eigenlijk geen schaaltjes hiervoor hadden) en keek mee met wat mijn ouders keken. Meestal een gezellig familieprogramma als de Showbizzquiz, de Soundmixshow of Wedden Dat. Mijn broer en zus waren toen al op de leeftijd dat ze in het weekend naar de kroeg gingen; dansen in van Rooijen in Wervershoof (mijn broer) of getooid in een vaal spijkerjasje met een Rolling Stones tong op de rug en met zwartgeverfde klompen aan naar de Landbouw in Hoogkarspel (mijn zus). Maar opeens mocht ik ook op vrijdagavond chips en limonade en keken we thuis naar Moordspel. Ik weet niet of ik op school over het programma had gehoord of via de sociale media kanalen die we destijds tot onze beschikking hadden (de Telegraaf, de Privé of via het reclameblok van de zender) of dat ik er op school iets over gehoord had, maar het was een programma dat zijn tijd ver vooruit was. Het had namelijk een interactief element. Je kon via het postkantoor, of uit de Privé 'Moordspel-kaarten'  halen en daarop je dader opschrijven en inzenden op basis van een kort filmpje aan het einde van de aflevering. Uit de juiste inzendingen werd dan een winnaar getrokken en je kon fantastische prijzen winnen - zoals drie minuten gratis winkelen (waarmee de volgende aflevering een kassabon door Ron Brandsteder werd getoond met eindbedragen van soms boven de 3500 gulden). Het programma bestond uit een speciaal voor Moordspel geschreven toneelproductie waarin een moord wordt gepleegd. Beetje bij beetje werd er meer bekend over de toedracht van de moord. In vier ronden moest het panel de dader raden. In de laatste ronde mochten de panelleden de verdachten zelf ondervragen, dat was het spannendste en daarmee mijn favoriete onderdeel. Het panellid dat in de ronden het best geraden had,  kreeg de prestigieuze titel 'Beste speurder'. Van het programma werden slechts zes afleveringen gemaakt. De oorzaak lag mede in het overlijden van een acteur uit de eerste aflevering enkele dagen na de uitzending. Omdat het journaal beelden toonde uit 'Moordspel' ontstond bij het publiek het idee dat de dood veroorzaakt was door het TV-programma, en dat Joop van den Ende verantwoordelijk was. De acteur bleek 'gewoon' aan een hartaanval te zijn overleden, maar het kwaad was al geschied. De TROS maakte het seizoen nog af, maar er kwam geen tweede reeks. Aan mij en aan mijn klasgenootjes lag dat niet, ik weet nog dat er op de maandagochtend op school uitgebreid over nagepraat werd en ik denk dat mijn fascinatie voor 'Wie Is De Mol?' en de behoefte om theorieën met andere 'Molloten' te delen mede ter grondslag ligt aan de wekelijkse spanning en opwinding rondom 'Moordspel'. En nog steeds heb ik een zwak voor 'Whodunnit's', zoals deze film Murder on the Oriënt Express uit 1974, waar in 2017 een remake van is gemaakt.

And now for something completely different... Na al die films over opgroeien, rouw, desillusie, tegenwerking, cynisme en andere zware jaren 70 onderwerpen, nu een komische Western van regisseur Mel Brooks. Voor het eerst heb ik enorm gelachen om een film die zo ontzettend over de top is dat hij eigenlijk verbannen zou moeten worden. Geen enkele minderheid wordt gespaard in deze ontspoorde, kluchtige slapstick: het tijdschrift Mad schatplichtig worden er gedurende de hele film harde grappen gemaakt over negers, joden, homo's en mongolen, er worden oude vrouwen mishandeld en dieren verkracht. In wezen is deze film een grote parodie op High Noon, met als geniale vondst een zwarte sheriff. De film is een ode aan de films van de Marx Brothers en de Three Stooges maar zeker met het absurdistische einde waarin de film letterlijk uit de band vliegt is de film ongetwijfeld een inspiratiebron geweest voor Monty Python en voor de gebroeders Zucker van de Airplane/ Naked Gun films. 

Ogenschijnlijk uit het niets verscheen er een nieuwe Orson Welles film op Netflix; The Other Side of the Wind. De film werpt een satirische blik op het einde van Klassiek Hollywood en de opkomst van avant-gardekunstenaars in het New-Hollywood-tijdperk. Het experimentele filmproject werd tussen 1970 en 1976 opgenomen op verschillende locaties, maar de postproductie werd nooit afgerond door Welles, die in 1985 overleed. Na zijn dood, en na een reeks juridische problemen betreffende het eigendomsrecht op de film, werd de montage dankzij een investering van Netflix alsnog afgerond. Op 31 augustus 2018, meer dan 40 jaar na het beëindigen van de opnames, ging de film op het filmfestival in Venetië in première. Het verhaal kan in een paar regels worden verteld. Jake Hannaford is een 70-jarige Hollywoodregisseur die net voor zijn dood probeerde om zijn carrière uit het slop te halen door een experimentele film met veel seks uit te brengen. De film, getiteld The Other Side of the Wind, werd nooit afgemaakt omdat de hoofdrolspeler, John Dale, opstapte. De regisseur ontdekte Dale toen hij zelfmoord probeerde te plegen aan de Mexicaanse kust en maakte van hem een filmster. De film wordt vertoond aan studiobaas Max David. Billy Boyle, die deel uitmaakt van Hannafords entourage, wil extra geld losweken van de studiobaas, maar slaagt er tijdens de filmvertoning niet in om te verduidelijken waar de film over gaat. Op zijn verjaardagsfeest wordt de dronken Hannaford vergezeld door kennissen en een groep van jonge, nieuwsgierige filmmakers en critici die alles met hun camera's en bandrecorders documenteren. Terwijl het feestje vordert, wordt Hannaford steeds dronkener. Uiteindelijk krijgt hij een inzinking. Doordat de film een satirische blik werpt op Hollywood besloot Welles om de cast grotendeels in te vullen met regisseurs. Zo wordt het hoofdpersonage Jake Hannaford gespeeld door John Huston, met wie Welles bevriend was. De film begint tamelijk energiek en sfeervol. De film in de film is heel bijzonder, de scènes zijn mooi gefilmd, vol symboliek en ook de actrice ('Pocahontas') sprak me aan. Het zwart-wit gedeelte werkte voor mij niet. Nerveus geschoten en gemonteerd, waarschijnlijk bedoeld om de chaos te versterken. een beetje te veel van het goede. John Huston als een drankzuchtige bullebak begon me gedurende de film tegen te staan en ook de arrogante personages met hun wazige gesprekken. Ik kon de dialogen ook niet altijd even goed volgen. Het is ironisch dat de film die ze maken in de film ook niet af komt, het is net alsof je in alles de moeilijke ontstaansgeschiedenis terug ziet.

Twee fijne acteurs om naar te kijken: Paul Newman en Robert Redford. Zij speelden al eerder samen in Butch Cassidy and the Sundance Kid, een film die door mij met wat gemengde gevoelens werd ontvangen. Te luchtig voor een Western, niet grappig genoeg voor een komedie, al ben ik dan vegetariër, deze versie van vlees nog vis smaakte me niet zo. In The Sting zetten ze opnieuw een aan elkaar gewaagd acteerduo neer; de jongere Robert Redford als de jonge zwendelaar Johnny die de dood op zijn maat wil wreken en de oudere ervaren beroepsoplichter Henry. Samen proberen ze door een groots opgezet plan de maffiabaas Lonnegan een hak te zetten. De jaren 30 worden hier erg mooi neergezet en de decors zoals de gokhal zien er prachtig uit. Ook op gebied van het verhaal valt er heel wat plezier te beleven, al met al is het een onderhoudende, geromantiseerde misdaadkomedie met de nodige humor, waarin kleine oplichters het opnemen tegen een grote maffiabaas. Ik ben sowieso wel te vinden voor films waar grote oplichterijen op touw worden gezet (Oceans Eleven vind ik ook zo’n geweldige film) en deze film weet dat dan ook nog eens op een erg vermakelijke manier te brengen. Het einde is misschien niet zo’n grote verrassing meer, maar eigenlijk doet dat helemaal geen afbreuk aan de film want er wordt gewoon heerlijk opgebouwd naar de grote slag. Een van de hoogtepunten van de film is het pokerspel op de trein, maar ook het trucje in het begin van de film waarin Johnny wordt geïntroduceerd mag zeker niet vergeten worden. Alleen blijft dat deuntje van The Entertainer nog wel dagen in je hoofd rondzingen.